Toplumsal Kurum Çeşitleri: Aile Kurumu, ders ve çalışma notu

Toplumsal Kurum Çeşitleri: Aile Kurumu

IV. TOPLUMSAL KURUM ÇEŞİTLERİ

A. AİLE KURUMU

Aile: Evlilik, kan bağı ve duygusal bağlarla birbirine bağlı bireylerden oluşan ve aralarında birincil ilişkilerin görüldüğü en küçük toplumsal kurumdur.

 

1. Ailenin Özellikleri:

a) Toplumların en eski ve temel kurumudur. Her toplumda bulunması bakımından evrenseldir.

b) Ailenin yapısı ve işlevleri zamanla ve toplumdan topluma değişir.

c) Aile toplumsal yapıda çekirdek özelliği taşır.

d) Üyeler arasında samimi, içten bir ilişki olduğundan birincil grup özelliği gösterir.

e) Üyeleri arasında statü ve rol dağılımı vardır. Bu statü ve rollerle belirli sorumluluklar yükler.

f) Üyeleri arasında kan ve duygusal bağ vardır.

g) Birey, ilk aile kurumunda sosyalleşir ve toplumsal kimlik kazanmaya başlar.

h) Toplumdaki değer ve normlara göre şekillenir.

i) Ailenin ekonomik, biyolojik, psikolojik, sosyal işlevleri vardır.

 

2. Ailenin İşlevleri

a) Biyolojik: Üyelerinin temel nitelikteki güdülerinin (cinsel) doyurulmasını sağlar ve neslin devamını gerçekleştirir.

b) Psikolojik: Aile, duygusal bağlarla bağlı üyelerden oluştuğundan, üyelerinin duygusal ihtiyaçlarını sağlar. Çocukların sevgi ve şefkatle himaye edilmesi bu işlevini örneklendirmektedir.

c) Eğitim ve sosyalleştirme: Aile, toplumun değerlerini, normlarını, gelenek ve göreneklerini çocuğa aktararak sosyalleşmesini sağlar. Böylece ilk defa çocuk aile ortamında sosyalleşir. Çocuklar ilk bilgi ve eğitimlerini aileden alırlar.

d) Kimlik ve Kişilik Kazandırma: Doğan bebeklerin biyolojik bir canlılıktan sosyal bir kişiliğe geçmesi aile sayesindedir. Yani aile bireylere kimlik ve kişilik kazandırma işlevini gerçekleştirir.

e) Ekonomik: Aile üreten, ürettiğini tüketen gruptur. Üyelerin beslenme, barınma, korunma, ihtiyaçlarını karşılaması ailenin ekonomik işlevini ortaya koyar.

 

3. Aile Modelleri

a) Egemenliğin verilişine göre (Kararların Alınış Biçimine Göre)

- Maderşahi (Anaerkil) aile: Kadının egemen olduğu aile türüdür. Poliandri evlilik yaygındır. Din ve gelenekler egemendir. Eskimolarda, Afrika’da, kanada yerlilerinde görülür.

 

- Pederşahi (Ataerkil) aile: Erkeğin egemen olduğu aile türüdür. Erkek istediği kadar kadınla evlenebilir. Yani polijini türü evlilik yaygındır. Din ve gelenekler egemendir. Eski sitelerde, bazı Asya ülkelerinde görülür.

 

- Modern (Eşitlikçi - demokratik) aile: Egemenliğin kadın ve erkek arasında paylaşıldığı, kararların ortak alındığı ailedir. Sanayileşmenin ortaya çıkmasıyla beraber özellikle kadınlar ekonomi hayatında yer edinmesiyle beraber bu aile türü çıkmış ve sonrasında yaygınlaşmıştır.

 

- Çocukerkil aile: Günümüzde kent merkezlerinde, ataerkil aileden çocukerkil aile yapısına doğru bir geçiş olmaktadır. Artık ebeveynler, yaşayacakları semtleri, yaşam biçimlerini, tercihlerini çocuklarına göre belirlemektedir. Çocukerkil ailede, anne ve babanın rolüyle evdeki ilişkiler çocuğa göre biçim alır.

 

b) Üye sayısına göre (Niceliklerine Göre)

- Geleneksel geniş aile: Birden fazla kuşağın bir arada oturduğu ailedir. Sanayi öncesi toplumlarda yaygın olarak görülür. Kararları ailenin en yaşlı erkek üyesi alır. Aile daha çok üretici yapıdadır. Bireysel mülkiyet yoktur, ailenin bütün malı ortaktır. Gelenek ve görenekler etkilidir. Akrabalık bağları kuvvetlidir. Sanayileşmenin başlangıç dönemlerinde bir aile modeli de “geçiş dönemi geniş aile” olarak adlandırılır. Bu aile aynı hane içinde olmayıp birbirine yakın mekânlarda, birbirine oldukça bağlı şekilde yaşayan ailedir. Kopma henüz tam değildir.

 

- Çekirdek aile: Anne, baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşur. Sanayileşmesini tamamlamış toplumlarda görülür. Aile daha çok tüketici yapıdadır. Bireysel mülkiyet vardır. Görevlerinin bir kısmını diğer kurumlara devretmiştir. Akrabalık bağları zayıflamıştır. Bunun yerine ailedeki bireyler arasında duygusal bağlar kuvvetlenmiştir. Gelenek ve göreneklerin baskısı azdır. Tek eşli ve neolokal evlilik özelliği taşır.

 

- Yeni geniş aile: Boşanmış farklı eşlerin boşanmış diğer eşlerle evlenerek bir önceki evliliklerinden gelen çocuklarını da getirerek oluşturduğu ailedir. Günümüzde Amerika’da ve İngiltere’de giderek yaygınlaşan bir aile modelidir.

 

- Eksik (Tek ebeveynli) aile: Anne veya baba ebeveynlerinden sadece biri ile çocukların oluşturduğu ailedir. Bu aile son yıllarda boşanma oranlarının artışı, çocuk sonrası terk etme veya terk edilme ile ortaya çıkmaktadır.

 

4. Evlilik ve Evlilik Türleri

Evlilik: Kadın ve erkek arasında yapılan, toplumca benimsenmiş değerler ve normlar çerçevesinde onaylanmış bir sözleşmedir. Evlenme olgusu toplumdan topluma ve zamanla değişiklik gösterir. Bu da farklı evlilik türlerini ortaya çıkarmıştır.

 

Evlenme yaşı: TÜİK 2012 yılı sonu verilerine göre ortalama ilk evlenme yaşı erkekler için 26.8, kadınlar için 23,7’dir. Erkek ile kadın arasındaki ortalama ilk evlenme yaş farkı 3.1’dir. Bölgesel düzeyde en yüksek ortalama ilk evlenme yaşı erkeklerde 27.8, kadınlarda 25 ile İstanbul Bölgesi’nde, en düşük ortalama ilk evlenme yaşı ise erkeklerde 25.7, kadınlarda 22.2 ile Orta Anadolu Bölgesi’nde görülmüştür.

 

a) Eş sayısına göre evlilik türleri

- Monogami: Tek eşle evliliğe denir.

- Poligami: Çok eşle evliliğe denir. İki türlüdür.

 

Polijini (Çok karılılık): Bir erkeğin birden fazla kadınla evliliğidir. Örnek; Hindistan’da çok görülür.

Poliandri (Çok kocalılık): Bir kadının birden fazla erkekle evliliğidir. Örnek; Afrika’da Tuda kabilesinde görülür.

 

b) Yerleşme çevresine göre evlilik türleri

- Matrilokal (İçgüveysilik): Erkeğin, kadının aile çevresine katıldığı evlilik türlüdür.

- Patrilokal: Kadının, erkeğin aile çevresine katıldığı evlilik türüdür.

- Neolokal: Eşlerin bağımsız olarak ayrı yerleşme çevresine katıldığı evlilik türüdür.

 

c) Eşin seçildiği gruba göre evlilik türleri

- Endogami: Grup içinden evlenmedir. Yani aynı kast, boy, klan, akraba içinden evlenmedir. Sororat ve Levirat endogami evlilik türüne girer.

 

Egzogami: Grup dışından evlenmedir. Evlenenler arasında akrabalık bağı yoktur. Günümüz toplumlarında yaygın olan evlilik türüdür.

© dersimiz.com

 

d) Dul Kalan Eşin Evliliğine Göre

- Levirat: Kocası ölen kadının, kocasının erkek kardeşiyle evlenmesidir. Bu yolla mallar aile içinde kalır, gelinin dışarıya çıkması önlenir, çocuklar korunur ve erkeğin başlık parasından kurtulması sağlanır.

- Sororat: Karısı ölen erkeğin, karısının kız kardeşiyle (baldızla) evlenmesidir. Bu yolla ölen eşinin çocukları, mallar aile içinde kalması sağlanır.

 

5. Boşanma

Boşanma, evlilik sözleşmesiyle oluşturulan aile birliğinin sona erdirilmesidir. Birliğin sona ermesi toplumdaki kurallara göre gerçekleşir. Eşlerden biri öldüğünde veya evlilik geçerli kurallara göre bozulduğunda boşanma gerçekleşir.

Türk Medenini Kanunu’na göre boşanma nedenleri; zina, cana kast, akıl hastalığı, terk, suç işleme, geçimsizliktir.

 

Boşanmayı kolaylaştıran nedenleri şunlardır; sosyoekonomik baskılar, dini motif ve endişelerin azalması ve kanuni boşanma kolaylığı

Boşanma ile ilgili genel araştırma sonuçları:

- Boşanma özellikle çocuklar ve kadınlar üzerinde daha çok olumsuz etkilere neden olmaktadır.

- Çocuksuz ailelerde boşanma oranı daha çoktur.

- En çok boşanma oranı evliliğin ilk 5 yılında (TÜİK 2012 yılı sonu verilerine göre %38,3) gerçekleşir.

- Kırsal kesimdeki boşanma oranı kentsel kesimdekinden daha azdır.

 

6. Ailenin Sürekliliği

Evliliğin süresi yani ailenin sürekliliği konusunda iki görüş vardır.

a) Homogami: Birbirine benzeyen ve ortak özelliklere sahip bireylerin evlilikleri daha uzun sürelidir.

b) Heterogami: Birbirine zıt özellikleri olan bireylerin evlilikleri daha uzun sürelidir.

SERKAN DÖRTKAŞ

Toplumsal Kurum Çeşitleri Aile Kurumu Ailenin Özellikleri Ailenin İşlevleri Aile Modelleri Evlilik ve Evlilik Türleri Boşanma Ailenin Sürekliliği sosyoloji ders notu konu özetleri çalışma notları özetler ders anlatım SERKAN DÖRTKAŞ