(1822 Loffa - 1895 İstanbul) tarihçi, hukukçu, edebiyatçı ve devlet adamı. İlk ve ortaöğrenimini memleketinde yaptıktan sonra İstanbul'a geldi; medrese öğrenimini sürdürürken Farsça, matematik ve kozmografya dersleri aldı, Fransızca öğrendi. Kadılık ve müderrislik yaptıktan sonra Maarif Meclisi üyeliği, Darülmuallimin müdürlüğü, Encümen-i Dâniş üyeliği, vakanüvislik, Meclis-i Âl-i Tanzimat üyeliği ve Arazi Komisyonu reisliği görevlerinde bulundu. 1865'ten sonra vezir rütbesiyle çeşitli valiliklerde görevlendirildi. Adliye, Maarif, Evkaf nazırlığı yaptı. 1855'te vakanüvislik görevi verilen Cevdet Paşa, imparatorluğun 1774-1825 yılları arasında yaşadığı olayları kaleme alırken Montesquieu, Michelet gibi Fransız tarihçilerinin getirdiği yöntemleri uygulama çabası gösterdi. Yalnız gözlemlerle yetinmeyerek, sentezci tarih anlayışına doğru önemli adımlar attı. Yapıtının giriş bölümünde imparatorluğun yükseliş, duraklama ve çöküş dönemlerinde dayandığı sınıf ve tabakaların durumlarını incelemesi, ilgi azaldıkça Avrupa devletlerinin birbiriyle olan ilişkilerini söz konusu etmesi, tarih anlayışının yenilikçi yönleridir. Türkçe, Arapça ve Farsçadan oluşmuş üç yönlü bir dilbilgisi oluşturdu. Yapıtları: "Kavaid-i Osmaniye" (1851), "Belâgat-i Osmaniye" (Osmanlı Edebiyatı Bilgileri, 1881), "Tarih-i Cevdet" (12 cilt, 1854-1885), "Kısas-ı Enbiya" (Peygamberler Tarihi, 12 cilt, 1874-1888), "Kırım ve Kafkas Tarihçesi" (2. basım, 1889 - 1890).
