Eğitim Sitesi

Uygur Metinleri, ders ve çalışma notu

Uygur Metinleri

 

Uygur Metinleri

 
Göktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra kurulan Uygur hanlıklarından kalma eserlerdir. Daha çok Buda ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir. Bunlar Turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır.

 

Uygurların kâğıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır. Dönemden kalma birçok hikâyenin yanında “kökünç” denilen bir tür ilkel tiyatro eseri de vardır.

 

Kalyanamkara Papamkara, Altun Yaruk ve Sekiz Yükmek adlı eserler, Budizm’i anlatan dinî metinlerdir. Irk Bitig adlı eser ise bir fal kitabıdır. Uygurlar bu eserleri 14 harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır.

 

Uygur dönemi eserleri şunlardır:

 

Maniheist Uygurlara Ait Eserler

 

I.Uygur Kağanlığı’nın üçüncü hakanı Bögü Kağan’ın 762’de Mani dinini resmen kabul etmesiyle başlayan süreçte Maniheist Uygurlar hikaye, dua, ilahi, tövbe, din bilgisi türü ve konularında birçok eser meydana getirmişlerdir. Maniheist Uygurlardan kalan bazı parçalar şunlardır:

 

Huastuanift: Maniheizm’in öğretileri çerçevesinde yazılmış bir tövbe ve dua kitabıdır.

 

Irk Bitig: Tahminen 930 yılında ve Köktürk harfleriyle kaleme alınmış olan Irk Bitig (Fal Kitabı), Mani muhitinde yazılmış önemli bir metindir. İçinde dine ait unsurlar bulunmakla beraber dinî bir eser değildir; bir fal kitabıdır. Her biri ayrı bir fal olarak yorumlanan 65 paragraftan meydana gelmiştir. Her falın (paragrafın) başında siyah mürekkeple çizilmiş küçük daireler vardır. Her faldaki daireler üç dizi hâlindedir. Her dizide, sayıları 1-4 arasında deği­şen daireler vardır. Böylece her fal, üç rakamlı bir sayı ile numaralanmış gibidir. Meselâ, bir paragrafın başındaki birinci dizide 2, ikinci dizide 2, üçüncü dizide 4 daire varsa bu fal 2 2 4 numaralı faldır. Falına bakmak iste­yen insan, muhtemelen dört yüzünden her biri bir sayıya delâlet eden aşık kemiğini üç defa atmak suretiyle kaç numaralı falın kendisine isabet ettiğini tespit eder.

 

Budist Uygurlara Ait Eserler

 

Uygurlar arasındaki en kalabalık topluluk Budist Uygurlardır. Dolayısıyla bu dilin edebiyatı da Mani Uygurlarının eserlerinden çok daha geniş ve zengindir. Budist Uygurlardan kalan bazı parçalar şunlardır:

 

Maitrsimit: Türk edebiyatının ilk iptidai (ilkel) tiyatro örneğidir.

 

Prens Kalyanamkara Papamkara: Uygurlar döneminin en tanınmış öykülerinden biridir. Kansu vilayetindeki Bin Buda mabetlerinde bulunan bu eserde, iyi yürekli bir şehzadenin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirlerini öldürmelerine engel olmak üzere çok değerli bir mücevheri ele geçirmek için çıktığı maceralı yolculuk anlatılır.

 

Altun Yaruk: 10. yüzyılın ilk yarısında yazıldığı tahmin edilen eser, 17. yüzyılda bulunmuştur. Birkaç nüshası bulunan ve oldukça hacimli olan bu eser, Budizm’in esaslarını, felsefesini ve Buda’nın menkıbelerini anlatan dini bir eserdir.

 

Sekiz Yükmek: Sekiz bilgi, sekiz tomar anlamlarına gelmektedir. Eserde beş duyu organının anlamı ve görevleri Budist bir yaklaşımla verilmiş ve bazı manevi bilgiler anlatılmıştır.

 

Uygur Dönemine ait bir metin parçası
 

Buda Avatamsaka atlıg sudur içinde
Busulmak -sız nom oguş- ka kirmek bölükde
Bulung yıngak sayu kelmiş bodısatav-lar
Bulıtçılayu yığılmış toy kuvrag ara
 
Günümüz Türkçesiyle

 

Buda Avatamsaka adlı sutra içinde.
Değişmeyen -töre faslında- giriş bölümünde.
Her yandan, her köşeden gelmiş bodhisatvaların
Bulut gibi toplanmış olan topluluğu cemaati arasında.

adddersimiz.com

tag uygur metinleri 10.sınıf 10. sınıf edebiyat ders notları uygur eserleri ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları huastuanift ırk bitig maitrsimit prens kalyanamkara ve papamkara altun yarug sekiz yükmek eseri

Benzer Edebiyat Ders Notları

Uygur Metinleri Hakkında Yorum Yazın...

  

Uygur Metinleri Hakkında Yazılan Yorumlar

Gltsryli M.u.k.e.m.m.e.l. 2016-11-02

Yazılan son 1 yorum gösteriliyor.

İçerikle ilgili 1 yorum yazılmış.

Uygur Metinleri Ders Notu